Pilotların Yerdeki Gözü-Kulağı Hava Trafik Kontrolörleri Ne İş Yaparlar?

Uçacak olan bütün hava araçları, daha motor çalıştırma safhasından itibaren uçuşun bitip inişten sonra park yerine gelene kadarki süre boyunca
mutlaka bir hava trafik kontrol görevlisi ile telsiz teması kurmak ve bu teması sürdürmek zorundadırlar. Telsizle iletişim halinde olduğumuz bu ünitelere biz havacılıkta Hava Trafik Kontrol Üniteleri ve bu ünitelerde çalışanlara da Hava Trafik Kontrolörleri (HTK) diyoruz. Hatta kendi aramızda ATC olarak ifade ederiz. (Air Traffic Control). 

Hava trafik kontrol hizmeti, kontrollü hava sahası içerisindeki tüm uçuşlara hizmet verecek şekilde yapılır. Örneğin bir yerde bir havaalanı mevcutsa bu bölge kontrollü bir hava sahasıdır yani o bölgeyi yöneten, takip eden bir ATC ünitesi mevcuttur. ATC’nin adı kontrol kulesi, yaklaşma kontrol veya yol kontrol olabilir.

Havacılıkta ortak konuşma dili İngilizce olarak kabul edildiği için Hava Trafik Kontrolörlerinden de iyi derecede akıcı, anlaşılır bir İngilizce bilmeleri gerekir. Hatta havacılıkta anadili İngilizce olmayan birçok ülkeden pilotlar bulunduğu için çoğu zaman değişik aksan ve telaffuzlarda yapılan İngilizce konuşmaları da anlamaları beklenir.

İngilizceyi tüm gramer yapılarıyla birlikte baştan sona tam cümle kalıpları ile kullanmak işlerin hızlı ilerlediği bu ortamda tercih edilmez ve gerekmedikçe uzun uzun cümleler kullanılmaz. Onun yerine FREZYOLOJİ denilen havacılık İngilizcesi geliştirilmiştir. Örneğin kalkışa hazır olan bir pilot bunu kuleye “Turkish123 ready for takeoff” gibi kısa ve basit bir ifade ile bildirir. Kule de “clear for takeoff” diyerek müsaade ettiğini ifade eder. Böylece zamanın kıymetli olduğu, sorunsuz iletişimin gerekli olduğu bu ortamda pratik bir çözümdür havacılık frezyolojisi. Yine de her iki taraf gerektiğinde İngilizce’yi kullanarak uzun cümleler de iletişimi sağlayabilir.

Hava Trafik Ünitelerinde çalışan kontrolörler, hava trafiğini sevk ve idare eder, rota değişikliklerinde ve acil durumlarda pilotlara yardımcı olurlar. Pilotlarla kontrolörler telsizler vasıtasıyla konuşurlar. Uçağın konumunu öğrenmek için iki ayrı radar sistemi kullanılır. Birincisi kontrolörün taradığı alandaki bütün uçakları bulur. İkincisi ise her uçaktan kontrolöre uçağın kimliğini, yüksekliğini, hızını ve planlanmış rotasını bildiren otomatik bir sinyal alır. Uçak kontrolörün sorumlu olduğu alanın dışına çıktığında, diğer bir kontrolörün idaresine geçer.

Hava trafik kontrolü pilotlara rota, hava durumu ve tehlikeli durum bilgisi sağlarken, uçakların birbirlerinden güvenle uçabilecekleri mesafe bilgisini de verir. Kalkıştan önce bir uçağın sorumluluğunu alan kontrolör, yer kontrolörüdür ve pist ve apron üzerinde hareket eden uçak ve diğer hizmet sağlayan araçların hareketinden sorumludur. Pilota hangi pistten kalkacağını ve oraya ulaşmak için hangi taksi yollarını takip etmesi gerektiği bilgisini verirler.

Diğer bir kontrolör ise kule kontrolörüdür. Meydanın üzerinde belirli bir yükseklik ve yarıçapı kapsayan hava sahasındaki uçuşlardan sorumludur. Kule kontrolörünün görevi uçaklara iniş ve kalkış hizmeti vermektir. Kalkış sırasında pilot kuleyle temas halindedir. Kalkıştan hemen sonra ise yaklaşma ve ayrılışları kontrol eden diğer kontrolörle temas kurulur, radar ekranında uçağı gören kontrolör pilota ilk aşamada tırmanacağı irtifa bilgisini ve gerekiyorsa gideceği ilk seyrüsefer noktasını verir. Uçak bu kontrolörün de sorumlu olduğu hava sahasını terk ederken, diğer bir kontrolörle (yol kontrol) temas kurar ve bundan sonraki bilgileri ondan almaya devam eder.

Yaklaşmadan sorumlu kontrolörler, gelen tüm uçaklar sırayla alçaltır ve gerekli mesafe ayırımları için uçaklara yön, hız ve irtifa talimatları verirler. Yaklaşma kontrol kuleye, kule de inişi takiben tekrar uçağı yer kontrole devreder. Park yerine gidene kadar uçak kontrolörlerin gözetimi ve yönetimi altındadır.

Ufak bir hata veya dikkatsizliğin bedelinin çok ağır olabildiği Hava Trafik Kontrolörlüğü en zor ve stresli mesleklerden biridir. Türkiye'de giderek artan hava taşımacılığı ve sportif uçuculuk ile, yüksek performanslı uçakları envanterine katan Türk Silahlı Kuvvetlerinin yoğunlaşan askeri uçuculuk etkinlikleri, bu uçuşları yöneten Hava Trafik Kontrolörlerinin iş yükünü ve streslerini arttırmaktadır. HTK’lar kısa vardiyalarla çok yoğun bir şekilde çalışırlar ki dikkatleri dağılmasın ve işlerine tam olarak odaklanabilsinler. Çünkü onlar ellerindeki radar vs gibi teknolojik imkânlarla birlikte pilotların gözü ve kulağıdır. Onlar için “emniyetli bir uçuşun gölgedeki mimarları” tabiri sanırım pek yanlış değildir. 

Her meslek grubunda olduğu gibi onların da meslek hastalıkları vardır. Stres, hipertansiyon, mide ülseri, hazımsızlık, baş ağrısı, göğüs ağrısı mesleki rahtsızlıklar arasında sayılmaktadır. Bu nedenle çalışma şartlarına ve özel hayatlarına çok dikkat etmek zorundadırlar.

Hava Trafik Kontrolörü olmak için çok iyi İngilizce bilgisi, en az 4 yıllık fakülte mezuniyeti vb oldukça iyi bir eğitim gerekmektedir.